In het spoor van de Romeinen

In het spoor van de Romeinen

We bevaren vandaag de oudste wateren van Zuid-Holland. De route gaat via de Oude Rijn en de Vliet. Als we het over eeuwenoud vaarwater hebben, klinkt dat van zichzelf al imposant. En nu mag daar nog een schepje bovenop, want voorlopers van het water van deze vaartocht zijn ooit door de Romeinen bevaren. We vertrekken uit Woerden, doen onderweg Leiden aan en varen door naar Voorburg. Onderweg kijken we of er nog sporen uit de Romeinse tijd te vinden zijn.

Kenmerken 

• type vaartocht : dagtocht met thema
• karakteristieken : rivierwater (Oude Rijn), kanaal (Vliet), stedelijk (steden en dorpen) en natuurlijk (Groene Hart)
• sluizen : 2 (Bodegraven en Leidschendam)
• laagste vaste brug : 5m60
• diepgang : drempel 2m in sluis Leidschendam, overig 2m50

Woerden

De Romeinen bouwden al in de eerste eeuw  het fort Laurium op de plaats waar nu Woerden ligt.  De Rijn vormde destijds de noordelijke grens van hun rijk, de Limes. In de haven van Woerden liggen nog altijd replica’s van oude Romeinse schepen. Daarmee probeert men de herinnering aan die tijd levend te houden. De historie die het stadje ademt is echter vooral van recenter tijd.

We varen de Oude Rijn op in de richting van Leiden en komen een paar kilometer verder langs het Fort Wierickeschans. Het fort is gebouwd direct na het rampjaar 1672. Dat wordt zo genoemd omdat de republiek toen werd aangevallen door Frankrijk, Engeland en twee Duitse bisdommen. Het fort is de moeite waard er even aan te leggen en het bezoekerscentrum in te lopen.

De tekst hiernaast omvat highlights uit het gelijknamige hoofdstuk van het boek 'Hollands water'. Zin in het hele verhaal en nog 44 andere hoofdstukken over vaargebieden en steden ? Ga naar de site of bekijk eerst het inkijkexemplaar!

© Pim van der Marel 2022

Zwammerdam

Verderop bereiken we Zwammerdam dat in de Romeinse tijd Nigrum Pullum heette. De hier opgegraven Romeinse schepen waren zo uniek dat ze als naam het 'type Zwammerdam' hebben gekregen.

Alphen aan den Rijn

Zodra we in de buurt van de plaats Alphen aan den Rijn komen, kruisen we de Gouwe en het Aarkanaal. We varen rechtdoor verder de Oude Rijn af. In de Romeinse tijd heette het hier Albania. Even buiten Alphen aan den Rijn is het themapark Archeon aangelegd. Dat is een replica van een Romeinse nederzetting, compleet met tempel, badhuis en forum. Er is ook een kopie te zien van de 'Zwammerdam 6', vermoedelijk destijds een veerboot. Het is niet alleen interessant maar vooral een leuk uitje, ook voor kinderen!  Bij het doorvaren van Alphen aan den Rijn valt het 'stenige' centrum op. Het plaatselijke theater annex parkeergarage herinnert met de naam Castellum aan de Romeinse tijd.

Leiden

Als we een heel stuk verder in de buitenwijken van Leiden komen, passeren we het aquaduct over de A4. Dat aquaduct heet - geheel in de stijl van deze dagtocht - het Limesaquaduct.  Als je van de vroegste historie van Leiden wilt proeven moet je hier ergens aanleggen. Aan bakboordzijde ligt namelijk tussen de wijken Meerburg en Roomburg het archeologisch park Matilo. Daar heeft ooit het Romeinse fort Matilo gestaan. Het fort ligt onder de grond te wachten op betere archeologische technieken. Om er toch iets van te laten zien is het themapark aangelegd.

Hoewel we daar vandaag niet heen varen, liep de Limes door naar de monding van de Rijn. De vestiging daar heette Lugdunum Batavorum en lag ergens in de buurt van wat nu Katwijk is.

Leidschendam-Voorburg

Wij gaan bakboord uit naar het Rijn-Schiekanaal. Zoals de naam al zegt verbindt dit kanaal de Rijn met de Schie in Delft. Verderop heet dit kanaal de Vliet en is het al een heel oud kanaal. Aan de basis ervan staat de Romeinse Veldheer Cnaeus Domitius Corbulo. Hij laat in het jaar 47 n.Chr. een kanaal graven. Vermoedelijk verbond dit kanaal het fort Matilo met het riviertje de Gantel bij wat nu Naaldwijk is. Er zijn aanwijzingen dat al snel een tweede kanaal is gegraven nadat het eerste dichtgeslibd was. Dit Fossa Corbulonis (het 'kanaal van Corbulo') diende om van de Rijn naar de Maasmonding te komen zonder over zee te moeten. Van de Gantel is niet meer over dan een flinke sloot in het Westland. Als je daar vaart vergt het nogal wat fantasie om daar Romeins vaarwater in te zien. Maar op de Vliet lukt dat wat beter, hoewel het oorspronkelijke kanaal anders zal hebben gelopen. Na de sluis Leidschendam en na veel Vecht-achtige plekjes hebben we aan stuurboord het park Arentsburg. Hoewel je dat vanaf het water nergens aan kunt zien, is dit een Romeinse locatie. Het is ook de laatste van vandaag. In de 2^e eeuw n.Chr. gaf de Romeinse keizer Hadrianus deze plaats marktrechten en de naam Forum Hadriani (markt van Hadrianus). Het dorp heeft vermoedelijk rond het jaar 150 n.Chr. stadsrechten gekregen. Samen met Nijmegen zijn dit de twee oudste steden van Nederland. Pas in deze eeuw is op deze plaats de insteekhaven aan de Vliet ontdekt. In het park staat een gedenkzuil en in de wijk ernaast is de loop van de oude stadsmuur in het straatpatroon aangegeven. Meer is er niet van overgebleven, zodat we het hiermee zullen moeten doen.