Geen of onjuiste GPS signalen? Noordzeezeilers opgelet!

De GPS aan boord is voor veel zeilers een vanzelfsprekend hulpmiddel. Maar wist je dat dit systeem, onderdeel van het Global Navigation Satellite System (GNSS), steeds vaker wordt verstoord? Op de Noordzee, waar je te maken hebt met drukke scheepvaartroutes, snel wisselende weersomstandigheden en beperkt zicht, kan dat gevaarlijke situaties opleveren. In dit artikel bespreken we de risico’s van jamming en spoofing en hoe je hier als zeiler mee omgaat.

De kwetsbaarheid van GNSS

GNSS bestaat uit meerdere satellietsystemen, waaronder het Amerikaanse GPS, het Europese GALILEO, het Russische GLONASS en het Chinese Beidou. Moderne ontvangers combineren deze signalen om een nauwkeurige positie te berekenen. GNSS is niet alleen cruciaal voor pleziervaart, maar ook voor de beroepsvaart en militaire operaties. Juist die militaire waarde maakt het systeem een doelwit voor verstoring.

De betrouwbaarheid en beschikbaarheid van GNSS worden steeds vaker aangetast door geopolitieke spanningen en militaire activiteiten. In gebieden zoals de Oostzee en zelfs de Noordzee wordt uitval van GNSS steeds vaker gerapporteerd. Wanneer een GNSS-signaal niet meer betrouwbaar is, wordt navigeren zonder back-up een risicovolle onderneming.

Jamming en Spoofing: Wat is het?

• Jamming: Hierbij wordt een krachtig signaal op de GNSS-frequenties uitgezonden, waardoor je ontvanger geen satellieten meer kan ontvangen. Dit betekent geen positie, geen koers en geen snelheid meer over de grond.
• Spoofing: Bij deze techniek worden valse GNSS-signalen uitgezonden die jouw ontvanger een verkeerde positie laten berekenen. Dit kan ertoe leiden dat je zonder het te merken van je geplande koers afwijkt.

Hoe herken je verstoringen?

Op de Noordzee is het niet ongebruikelijk dat schepen last hebben van GNSS-verstoring. De gevolgen kunnen ernstig zijn, zeker in drukbevaren gebieden zoals de TSS-routes (Traffic Separation Schemes) waar zeeschepen met hoge snelheid passeren. Bovendien is AIS – dat ook op GNSS vertrouwt – niet altijd een garantie. Door spoofing kunnen schepen op de verkeerde positie worden weergegeven.

Let op de volgende signalen:

• Je GNSS-ontvanger geeft plots geen positie meer door (mogelijk jamming).
• Je positie verspringt onverwacht of wijkt af van je papieren kaart en visuele waarneming (mogelijk spoofing).
• Schepen om je heen tonen vreemde AIS-posities die niet overeenkomen met de werkelijke situatie.

Navigeren zonder GNSS: Wees voorbereid

Oude navigatievaardigheden komen weer van pas wanneer GNSS faalt. Dit betekent dat je moet kunnen vertrouwen op:

• Papieren zeekaarten: Zorg altijd voor een recente kaart van je vaargebied.
• Kompas en peilingen: Gebruik een handpeilkompas om je positie te controleren aan de hand van bakens of andere visuele herkenningspunten.
• Log en dieptemeter: Met een log en een dieptemeter kun je een dead reckoning-positie bijhouden.
• Radar: Handig bij slecht zicht en als GNSS niet betrouwbaar is.

Noordzeezeilers opgelet!

Jamming en spoofing zijn reële bedreigingen voor navigatie, zeker op de Noordzee. Je eigen plotter geeft jouw positie niet meer of verkeerd aan, en AIS bij jezelf en de scheepvaart om je heen geeft géén of een misleidend beeld. Zeilen zonder betrouwbare GNSS-gegevens vereist extra oplettendheid en een goed voorbereid plan B. Zorg ervoor dat je niet alleen op je plotter vertrouwt, maar ook andere navigatiemiddelen beheerst. Op zee is voorbereiding het halve werk – en dat geldt zeker voor een veilige overtocht zonder GPS!

John Loog MSc Hydrograaf KM b.d.

Namens het Nederlands Instituut voor Navigatie (NiN)

En het Koninklijk Nederlands Watersportverbond