Legionella, of veteranenziekte, dankt zijn naam aan oorlogsveteranen uit de jaren 70 die in een Amerikaans hotel ziek werden van de legionellabacterie. In de jaren daarna luidde het huis tuin en keukenadvies: laat het water uit de kraan altijd eerst een paar minuten stromen, wanneer de leiding een tijd niet is gebruikt. Te beperkt, zou blijken, de legionellabacterie is een sluipmoordenaar.
De meeste mensen worden niet ziek als ze de legionellabacterie inademen. Als er klachten ontstaan, gebeurt dat meestal binnen twee tot tien dagen nadat de bacterie is ingeademd. Sommige mensen krijgen milde, griepachtige klachten. Dat gaat na een paar dagen vanzelf weer over. Heel soms veroorzaakt de legionellabacterie een ernstige longontsteking. Dat wordt ook wel de veteranenziekte of legionellalongontsteking genoemd. Deze longontsteking kan zo ernstig verlopen dat mensen eraan kunnen overlijden.
Er bestaat geen vaccin tegen de legionellabacterie, de behandeling met antibiotica is wel mogelijk. Mensen die meer kans hebben om een ernstige longontsteking te krijgen zijn ouderen, mensen met een slechte gezondheid of een verminderde afweer en rokers. Longontsteking door legionella komt bijna nooit voor bij mensen die jonger zijn dan 40 jaar.
Hoe raken mensen besmet met legionella?
Als mensen kleine druppeltjes water met de legionellabacterie inademen, komt de legionellabacterie in de longen terecht. Daar kan de bacterie klachten veroorzaken. Mensen worden niet ziek door het drinken van besmet water. Een patiënt draagt de legionellabacterie niet over naar andere mensen.
Het inademen van legionella kan gebeuren via kleine waterdruppeltjes of deeltjes tuinaarde. Voorbeelden zijn:
- Sproeien van water zoals bij douches, fonteinen of hogedrukspuiten.
- Luchtbellen brengen in water zoals bij bubbelbaden.
- Bepaalde type afvalwaterzuiveringsinstallaties waar ook lucht aan het water wordt toegevoegd.
- Luchtbevochtiging door apparaten die water vernevelen. Voorbeelden zijn apneu apparatuur en sommige luchtkoelers.
- Natte koeltorens. Waterinstallaties die gebouwen of industriële processen koelen door vernevelen van water.
- Vermoedelijk ook opspattend regenwater, bijvoorbeeld in het verkeer.
Legionellabronnen
De legionellabacterie groeit in water met een temperatuur tussen de 20 en 50 graden Celsius. Als het water in hele kleine druppeltjes (nevel) in de lucht komt, kan iemand de bacterie inademen en besmet raken. Van nature komt de bacterie voor in grond en water.
In jachthavens, met lange waterleidingen onder de steigers, ligt legionella op de loer. Hygiëne en gezondheid zijn daarom belangrijke zaken bij een vereniging. Hiermee kan legionella worden voorkomen.
Dit zijn bronnen voor de snelle groei van de legionellabacterie:
- Een watertemperatuur tussen de 20 en 50 graden Celsius.
- De aanwezigheid van een slijmlaag (biofilm) en voedingsstoffen (zoals ijzer).
- Stilstaand water (bijvoorbeeld in leidingen die weinig gebruikt worden).
Dat betekent dat waterleidingen die door een warme ruimte lopen (bijvoorbeeld de plaats waar de verwarmingsketel staat) en warmwaterleidingen (bijvoorbeeld bij douches) een potentieel gevaar vormen. Dat geldt zeker in het geval die leidingen niet of weinig gebruikt worden.
Zogenaamde ‘dode leidingen’ zijn ideale kraamkamers voor legionellabacteriën, maar bijvoorbeeld ook douches buiten het watersportseizoen of de kraan in het bezemhok die eigenlijk nooit gebruikt wordt. Voldoende voeding voor de bacterie is eigenlijk altijd wel aanwezig in een waterleiding.
Zo voorkom je een legionella-uitbraak
Een jachthaven is een 'prioritaire instelling'. De eigenaar van een prioritaire instelling moet van de overheid het volgende doen om legionella te voorkomen:
- Door een hiertoe gecertificeerd bedrijf een risicoanalyse uit te laten voeren. Deze analyse laat zien waar legionellabacteriën in de waterleiding kunnen groeien.
- Op basis van deze risicoanalyse is het verplicht om door een gecertificeerd bedrijf een beheersplan op te stellen. Hierin staat welke maatregelen nodig zijn om de groei van legionellabacteriën tegen te gaan.
- Om de groei van legionellabacteriën te verminderen is het verstandig om regelmatig de leidingen door te spoelen.
- In een logboek worden de maatregelen die zijn genomen bijgehouden.
- Het is verplicht om maatregelen te nemen wanneer er 100 kolonievormende eenheden per liter (kve/l) of meer worden gemeten. Blijkt uit de meting dat er 1.000 kve/l of meer legionellabacteriën in het water zitten, dan moet de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) hiervan op de hoogte worden gesteld.
- Minimaal twee keer per jaar dient het water te worden gecontroleerd op de aanwezigheid van legionella. Deze meting wordt uitgevoerd door een hiertoe gecertificeerd bedrijf.
Watersportverenigingen zonder logiesfunctie (waar geen mensen overnachten), zoals bijvoorbeeld een kanoclub zijn geen prioritaire instelling en vallen niet onder deze regelgeving.
Alle informatie over legionella en hoe het voorkomen ervan is terug te vinden op de website van de Rijksoverheid.
Mensen worden niet ziek door het drinken van besmet water, maar het inademen van de legionellabacterie
Extra informatie
Het Informatieblad Legionella van de Inspectie Leefomgeving en Transport biedt ook veel informatie.
De Regelhulp Legionella helpt te bepalen welke maatregelen nodig zijn om aan alle verplichtingen te voldoen.
Laatste wijziging: maart 2022
