De laatste tijd zijn mij meerdere verhalen ter ore gekomen over spatzeilen die niet losgingen, ergens achter bleven haken of dat men nog niet eerder had geprobeerd een spatzeil onder water los te maken. Dit soort situaties kan je behoorlijk schrik aanjagen en dat is niet nodig als je weet wat je moet doen. We bespreken daarom twee verhalen uit de praktijk.
Dit artikel pretendeert niet volledig te zijn maar is een aanzet tot bewustwording hoe je de “veiligheid” kunt waarborgen. Kajakken is een risicosport waarbij je maatregelen kunt nemen om de risico’s zo klein mogelijk te maken en te houden. De beschrijvingen van de incidenten zijn een beknopte weergave van het complete verslag. Met dank aan iedereen die heeft bijgedragen aan het tot stand komen van dit artikel.
Zeekajakvaarder krijgt onaangename verrassing
“Op binnenwater had ik al veel vaker gevaren met mijn nieuwe kajak. Maar nu was ik voor de tweede keer met mijn kajak op zee. Het varen op zee doe ik al lange tijd. Ik heb er voldoende ervaring mee.”
“Ik was aan het brandingvaren met de groep en was bezig met een bongo-slide (hierbij word je zijwaarts door een brandingsgolf voortgeduwd), toen ik door de lage steun heen ging en omsloeg. Geen probleem, dacht ik.”
"Ik lag iets naar links op de kop maar niet helemaal op de kop in de branding naar de golven toe. Ik trok aan de lus (eerst naar voren en dan omhoog zoals het hoort) maar dat lukte niet. Ik snapte het niet … Het bleek dat ik de lus iets opzij naar rechts had getrokken, waardoor hij niet openging. Het spatzeil bleek later vast te hebben gezeten tussen de rand van de kuip en het ronde wieltje (zie foto hieronder).
Doordat ik dus schuin links onder water lag, heb ik blijkbaar de lus schuin naar rechts getrokken waardoor het vast kwam te zitten. Als ik de lus naar links had getrokken was het wél goed gegaan.”
Gelukkig kwam haar man toegesneld die aan de kant stond te kijken en haar weer boven water hielp. De schrik zat er goed in. De week erop is ze gaan oefenen en wel tien keer omgegaan. Ze moest er wel even doorheen, gaf ze eerlijk toe. Maar nu is het weer oké.
De kanovaarder heeft contact opgenomen met de bouwer van haar kajak, om haar ervaring met het lostrekken van het spatzeil te delen. Mogelijk ligt een onbedoelde, onbekende en ongewilde constructiefout van de kajak ten grondslag aan dit incident.
Tips
- Oefen ook het lostrekken van je spatzeil als je een nieuwe kajak hebt of een nieuw spatzeil.
- Oefen dit ook in nieuwe omstandigheden
- Oefen regelmatig het omslaan en het lostrekken van het spatzeil.
- Na een vervelende ervaring is het goed om zo snel mogelijk weer te gaan oefenen op die situatie, om het vertrouwen weer terug te krijgen.
- Het evalueren van een incident met betrokkene(n) helpt bij de verwerking van emoties en bij het herstel van vertrouwen
Spatzeil-incident op binnenwater
Vier vaarders gingen in november op pad op een binnenwater-tochtje. Vaarder 1 bepaalde meestal de route, maar verder was er geen formele tochtleider. Op deze dag ging de route door kleinere slootjes, met ook een aantal lage bruggen. Onder een van de bruggen ging de vierde vaarder om. Het lukte hem niet om zijn spatzeillus te vinden en uit te stappen. Ondertussen waren vaarders 1 t/m 3 iets verder.
Vaarder 4 heeft met bewegingen uiteindelijk zichzelf iets boven water kunnen tillen, via het muurtje van de brug. Zo kon hij net een kreet geven. Hierdoor hadden de anderen door dat er iets aan de hand was. De sloot was te nauw om terug te varen, dus besloot vaarder 2 om uit te stappen. Dat bleek echter lastig vanwege de drassige kanten. Ondertussen had Vaarder 4 gezien waar zijn spatzeillus was, en is het hem gelukt om deze los te maken. Hij is toen uitgestapt in het water, waar hij kon staan.
Na het bijkomen van de schrik zijn de vier vaarders teruggevaren naar de club. Dit incident heeft op vaarder 4 (zwemmer) en anderen een forse indruk achtergelaten. De volgende observaties zijn gemaakt:
- De kanoërs voeren als een informele groep zonder tochtleider. Vaarder 4 ging als laatste onder de brug door, maar omdat weinig achteruit wordt gekeken, werd pas laat opgemerkt dat er iets mis was. Hij vond dat de hulpverlening te traag op gang kwam en hoorde zelfs: "Ik dacht dat je aan het oefenen was met rollen." Vaarder 2 probeerde te helpen, maar de moerassige omstandigheden bemoeilijkten dit. De andere vaarders gingen ervan uit dat hij zelf kon uitstappen.
Tips
- Oefen regelmatig hoe je je spatzeil losmaakt zonder lus.
- Lukt dit niet, zoek dan een ander spatzeil waarmee dit wel lukt.
- Vaar je met wanten of handschoenen in de winter? Controleer of het daarmee nog lukt. Ook op de alternatieve wijze.
- Vaar je met een andere boot of spatzeil dan je gewend bent, herhaal de oefeningen dan tot ze routine zijn geworden.
- Zoek je een alternatief voor het losmaken van een spatzeil, kies dan voor een gelijkwaardig niveau van de examinering.
- Spreek binnen je vereniging af hoe je veiligheid waarborgt als je je spatzeil op een alternatieve manier moet losmaken.
- Laat betrokkene(n) goed oefenen in de alternatieve manier van het losmaken van het spatzeil.
- Doe geen aannames als er iemand om is gegaan, baseer je op de werkelijke situatie.
- Stel een formele tochtleider aan die de veiligheid waarborgt.
- Het evalueren van een incident met betrokkene(n) helpt bij de verwerking van emoties en bij het herstel van vertrouwen.
- Wees alert bij moeilijk toegankelijke/lage plekken
Soorten en maten spatzeilen
Er zijn allerlei soorten en maten spatzeilen. Sommigen gaan zeer makkelijk los maar anderen zeer lastig. Zelf heb ik een neopreen spatzeil wat zeer strak om mijn kuip heen zit, zodat hij ook blijft zitten als er een grote golf op terechtkomt. Wel zo prettig als je op zee vaart, in de golven of branding. Het geeft een hoop rust als je weet hoe je zo’n spatzeil lostrekt. Eerst met mijn bovenlichaam naar voren, dan met mijn handen langs de kuiprand en het spatzeil naar voren om mijn beide duimen in de lus te steken en een voorwaartse beweging te maken zodat het spatzeil loskomt. Doordat ik dit al vele malen heb geoefend, ging het ook vlot en voelde het vertrouwd aan.
Gelukkig heb ik een wijde lus, waar je duimen als vanzelf in glijden. Zo krijg je je spatzeil dus makkelijk los. Er zijn ook spatzeilen met een dichtere lus. Lastig om daar beide duimen in te steken. Je moet hem vastgrijpen. Maar hoe gaat dat met koude handen, of met handschoenen? Heb je dan nog genoeg knijpkracht om de lus beet te houden? Ik heb al diverse mensen geadviseerd om aan zo’n lus een touw met een balletje vast te maken. Dat geeft meer grip.
Tip
- Controleer niet alleen je eigen spatzeil, maar ook dat van anderen. Zie je iets wat je zorgen baart, bespreek het dan.
- Zorg ervoor dat je je spatzeil altijd kunt lostrekken.
Spatzeil vastmaken
- Leg uit waarvoor de spatzeillus dient.
- Demonstreer op de kant hoe het spatzeil vast te maken.
- Bij de achterkant van de kuip beginnen en dan naar voren werken.
- Vertel dat de spatzeillus aan de buitenzijde dient te zitten en laat dit controleren.
- Vervolgens laat je het nieuwe lid dit demonstreren.
Spatzeil losmaken
- Beweeg beide handen langs de kuip richting de spatzeillus.
- Steek je duimen in de lus of pak hem vast en maak een voorwaartse beweging. Zo trek je het spatzeil los.
- Probeer dit eventueel nog met de ogen dicht, zodat je het donkere water simuleert.
Omslaan en onderwater uitstappen
- Blijf rustig. Als je in paniek raakt, verbruik je een hoop zuurstof.
- Net voordat je onderwater verdwijnt neem je nog een hap zuurstof. Geen diepe teug maar een normale. Anders krijg je veel spanning op je borstkas en blaas je weer een hoop lucht uit om die spanning te verminderen. En je kunt met een normale teug lucht makkelijk een halve minuut onderwater blijven.
- Trommel op je kajak om anderen te alarmeren.
- Maak het spatzeil los zoals je geoefend hebt.
- Duw jezelf uit je kano, alsof je een broek uittrekt.
- Blijf je kajak en peddel vasthouden.
- Trommel eventueel nogmaals op je kajak om de aandacht van anderen te trekken.
- Oefen alternatieve manieren om het spatzeil los te trekken
- Doe dit ook met handschoenen of wanten.
- Begin met gecontroleerde omstandigheden, zoals het zwembad. Daarna kun je andere plekken proberen. Koud en donker buitenwater is weer een hele andere ervaring.
Heb je naar aanleiding van dit verhaal nog vragen of opmerkingen? Mail dan naar Govert Plugge: g.plugge@kpnmail.nl.
